Kamervragen
Indrukwekkend, onthutsend en meeslepend zijn woorden waarmee een vroegere docent mijn boek over mijn tijd in Afghanistan omschrijft in een e-mail. Mijn gedachten dwalen naar Groningen, waar hij me ooit in de hermeneutiek onderwees, de studie van de interpretatie van teksten. Van Groningen dwalen mijn gedachten door naar het woord icomchatter, onderschept walkietalkieverkeer, waarmee boze veteranen me om de oren slaan in de berichten die ze me sturen. Op mijn laptop scrol ik door mijn e-mails en ik vind zo’n bericht. We luisterden radiogesprekken van de taliban af (Icom) en het was een kat en muis spel dat voor beide partijen dodelijk kon zijn.
Om je dood te lachen, citeer ik in mijn gedachten uit de film La vita è bella. Vanaf de eerste dag van de Nederlandse wederopbouwmissie in de Afghaanse provincie Uruzgan waarschuwde ik dat elke vorm van door Nederlanders toegepast geweld gebaseerd op icomchatter misdadig was. Uit de doos met exemplaren van mijn boek die ik van mijn uitgever kreeg, pak ik een exemplaar en ik blader naar de passage die ik na wil lezen.
“Op een klein plateau gingen we zitten in het zand en ik bestudeerde de delegatie, waarvan de leden druk aan het praten en aan het gebaren sloegen. Oudere mannen uit nederzettingen in de omgeving, bang voor bommen of granaten op hun qala’s uit wraak voor de schoten die op het kamp waren gelost. Ik was er niet zeker van dat ik het goed begreep, maar was er wel zeker van dat de vertalingen van mijn tolk niets te maken hadden met wat die mannen me duidelijk probeerden te maken. Dat laatste attendeerde me op een probleem waarvan de consequenties verstrekkend waren.
De twee tolken in Kamp Martello hoorden bij een eenheid die onder andere was gespecialiseerd in het onderscheppen van walkietalkieverkeer. Net als de minister van Defensie, naar ik aannam, en daarmee de Nederlandse bevolking, was ik ervan uitgegaan dat de tolken met wie de krijgsmacht werkte hun vak verstonden. De tolk die achter me in het woestijnzand zat, verstond zijn vak allerminst en hij was ervan overtuigd dat hij me een broodje aap kon verkopen. Ik keek hem over mijn schouder aan en zei: ‘Don’t move. There is a man with a pistol right behind you.’
‘Yes, yes. Taliban. Attack. It is danger. Very much Taliban.’”
Na dat incident zou het nog een maand duren tot ik mijn commandant er middels een test die ik ontwikkelde van overtuigde dat onze tolken nauwelijks Pasjtoe spraken en slechts een paar woorden Engels. Aan het einde van de dag dat ik die test afnam onder onze tolken vloog ik naar Kandahar met de opdracht daar fatsoenlijke tolken te werven. Met een aantal Afghaanse mannen die op het linguïstische vlak enigszins uit de voeten konden, keerde ik naar Kamp Holland terug. Met intervallen reisde ik vanaf die dag naar Kandahar. Keer op keer keerde ik naar Kamp Holland terug met Afghaanse mannen die ten minste Pasjtoe spraken en meer dan slechts een paar woorden Engels; echte tolken waren het niet.
Ongemakkelijk schuif ik heen en weer op mijn stoel. We weten pas wat een woord betekent als we weten wat de zin betekent waarin het voorkomt. Zinnen hebben woorden nodig, maar woorden hebben zinnen nodig. Dat was Gadamer, een hermeneutische filosoof. En dat is hermeneutiek? Ach, we kunnen alles zo ingewikkeld maken als we willen en eenvoud is vaak ingewikkeld genoeg. Gadamer maakt echter klip en klaar dat we in Uruzgan de mist in móésten gaan met de interpretatie van Pasjtoe teksten, geschreven, gesproken of via walkietalkies door de lucht geslingerd, vertaald door Afghaanse mannen zonder gedegen talenkennis en training en van wie het verleden, hun affiliaties en hun agenda's niet waren onderzocht.
Onafscheidelijk van mijn icomscanner paste ik in Uruzgan een opwaartse hermeneutische spiraal toe op het walkietalkieverkeer dat ik onderschepte en dat Afghaanse soldaten die ik vertrouwde voor me vertaalden. Ik verrijkte de betekenis ervan met een uitbreiding van de context. Het resultaat was dat ik de zenders van de teksten die ik onderschepte vaak beter begreep dan ze zichzelf begrepen. Lastige materie, hoewel niet voor iemand die Schleiermacher zo intensief besprak als dat ik ooit deed met mijn docent in Groningen. Ik lees zijn e-mail opnieuw, stuur hem een e-mail terug en ontvang een paar minuten later een tweede e-mail van hem. Zoals jij je optreden in Uruzgan beschrijft, schrijft hij, lees ik daarin wat de Engelse filosoof Collingwood de historische methode noemt: jezelf indenken (niet inleven, ook niet je verplaatsen in, maar echt indenken) in een ander om hem of haar te begrijpen, en handelen op grond van het begrip dat je zo ontwikkelt. Precies dat is wat het Nederlandse leger niet deed, laat je aan een leek als ondergetekende zien.
Heel even hap ik naar lucht. Wat mijn docent in de woorden van Collingwood omschrijft, ís wat ik deed in Uruzgan. Dat maakte dat ik geen vijand zag waar mijn collega’s elk woord onderschept walkietalkieverkeer – vertaald door niet-geaccrediteerde tolken – als een rechtvaardiging interpreteerden voor het aanwenden van dodelijk geweld.
Bijna twee jaar leefde ik in Uruzgan in de hoofden van onze oppositie. Oppositie, niet vijand, omdat er voor Nederlandse troepen geen werkelijke vijand te duchten was in Uruzgan. Ik begreep onze oppositie, begreep haar in haar culturele context en in de context van haar recente geschiedenis en deed tientallen voorstellen waarmee de krijgsmacht had kunnen voorkomen dat die oppositie ons een strobreed in de weg legde. Ik was een roepende in de woestijn. Slechts een enkele officier was bereid aan te nemen dat ons optreden in Uruzgan pas op de interpretatie van Pasjtoe teksten kon worden afgestemd als die teksten door vakmensen waren vertaald. Een kat en muis spel dat voor beide partijen dodelijk kon zijn. Om je dood te lachen.
Moos de herdershond steekt haar kop over de tafelrand en bijt in mijn onderarm. Het dier heeft een zintuig dat haar waarschuwt wanneer het tijd is me in mijn gepieker te storen. Ik voel dat Heidi achter me staat, draai me om in mijn stoel en zeg: ‘Buongiorno, principessa.’
‘Doe niet zo idioot. Er zijn Kamervragen over je boek gesteld en er zijn zelfs al antwoorden gegeven.’
‘Huh…’
Heidi zet haar laptop naast de mijne en ik lees hoe de ministers Bijleveld en Blok afstand nemen van alles wat de auteur van Onvoorspelbaar verleden stelt. Het antwoord op één vraag trekt mijn aandacht: in vrijwel alle gevallen was het moeilijk of zelfs onmogelijk om een battle damage assessment uit te voeren. De veiligheidssituatie liet dat niet altijd toe, doden worden in de moslimgemeenschap binnen 24 uur begraven en de bevolkingsregistratie liet te wensen over.
BDA's, battle damage assessments, worden in landen zoals Afghanistan uitgevoerd met drones. BDA's via luchtfotografie dus, niet moeilijk of zelfs onmogelijk. Versgedolven graven geven een beeld van het aantal slachtoffers dat tijdens geweldsaanwendingen is gevallen; bomkraters en ingestorte woningen spreken voor zich. Waarom dan, ontbreken Nederlandse BDA’s?
Verbouwereerd staar ik over de verlaten golfbaan voor het vakantiehuis op Texel dat we coronagedwongen tijdelijk bewonen. In de Balkan ging de krijgsmacht de Balkanmens te lijf, in Uruzgan de taliban en in Hawija, in Irak, sneuvelden burgers omdat de krijgsmacht geen of geen juiste inschatting maakte van de hoeveelheid munitie die mogelijk in een te bombarderen bommenfabriek was opgeslagen. Man, als Nederland ooit weer de noodzaak ziet de wapens op te pakken om voor een hoger doel over eigen landgrenzen mensenlevens op het spel te zetten, laat het dan zo zijn dat we het verleden laten spreken zoals het verleden wás en niet zoals we graag willen dat het was.
Heidi trekt haar wandelschoenen aan terwijl ik de naam Noa googel en Moos haar riem naast me op de grond legt. Muziek klinkt uit mijn laptop.
Smile, without a reason why.
Love, as if you were a child.
Smile, no matter what they tell you.
Don't listen to a word they say,
'cause life is beautiful that way …
Moos bijt opnieuw in mijn onderarm. Een traan valt op haar snuit. Hoe kom ik buiten zonder Heidi lastig te vallen met mijn plotselinge emotionele onrust?
Think about a brighter day,
‘cause life is beautiful that way …
Nee, hoor ik mezelf denken, life is beautiful today! Gisteren zagen we Blauwborstjes. Vandaag zien we ze weer. La vita è bella.
Blog delen? Graag!