Gepubliceerd in De Andere Krant van 1 juli 2023.

Het lang verwachte offensief van het Oekraïense leger lijkt na drie weken vergeefse aanvallen op Russische posities tot stand te zijn gekomen. Er zijn zware verliezen geleden en er is niet of nauwelijks terreinwinst geboekt. De vraag is, hoe nu verder?

Na maanden van verzoeken van de Oekraïense president Zelensky om meer ondersteuning vanuit het Westen, werd begin juni eindelijk het Oekraïense offensief ingezet. De militaire acties werden onvermijdelijk nadat mogelijke vredesonderhandelingen in april werden gestaakt nog voordat ze waren begonnen. Een bezoek van de Britse Boris Johnson aan Kiev op 9 april zou hier een rol in kunnen hebben gespeeld. De Britten zijn achter de schermen nauw betrokken bij de oorlog in Oekraïne. Nederland heeft volgens een Kamerbrief van minister Ollongren van Defensie inmiddels voor 1,2 miljard euro aan wapentuig geschonken aan Oekraïne.

In de media werden aanvankelijke successen van Oekraïne breed uitgemeten. Zo werd terreinwinst die werd geboekt in de omgeving van het dorp Krasnohorivka door de Nederlandse generaal b.d. Mart de Kruif omschreven als een signaal dat het Oekraïense tegenoffensief overgaat van inbraak naar doorbraak. “Eerst val je de tegenstander ver achter de linies aan (inbraak), vervolgens breek je door die barricades heen (doorbraak)”, zei hij bij RTL Nieuws. “De Russen worden nu overal voor uitdagingen gesteld, overal wordt gevochten”, merkte de Kruif optimistisch op. “De grote doorbraak gaat er komen, maar wáár en hoe?”

Stevige taal, maar veel onafhankelijke experts oordelen anders. Zo stelt de Amerikaanse luitenant-kolonel Daniel Davis in een interview met de Amerikaanse podcaster Judge Andrew Napolitano dat de Russische verdedigingslinie ongekend sterk is. De verzamelde Oekraïense eenheden, 35.000 tot 50.000 militairen, maken volgens hem geen schijn van kans en lopen zelfs het risico zich zodanig te verzwakken dat een tegenoffensief van de Russen een reële optie is.

De Amerikaanse luitenant-kolonel b.d. Tony Shaffer, geenszins pro-Russisch, zegt in een interview met journalist Stephen Gardner dat het Oekraïense leger cohesie mist, omdat de troepen op verschillende pekken in de wereld zijn getraind. De Oekraïeners lijken last te hebben van gebrek aan munitie, stelt Schaffer, terwijl de Russen makkelijk on demand munitie kunnen produceren.

Wie zelf de moeite neemt om op internet de steden op te zoeken die volgens de media door Oekraïense eenheden zijn ingenomen, ziet al snel dat het vaak slechts om dorpen gaat, soms zelfs om een enkele boerderij. Daarnaast is te zien dat goedgetrainde Oekraïense eenheden stukjes terreinwinst boeken, maar dat het gewonnen terrein moet worden vastgehouden door slechtgetrainde dienstplichtigen, waarna de Russen het terrein weer terugwinnen, ten koste van grote Oekraïense verliezen. Dit is een cyclus die zich soms een paar maal herhaalt.

De Russische verdedigingslinie is ruim 600 kilometer lang. Die verdedigingslinie leidt van de Zwarte Zeemonding van de rivier de Dnjepr oostwaarts onder de stad Zaporizja door naar de stad Donetsk en vandaar via de stad Bachmoet noordwaarts naar de Oekraïens-Russische grens. Na de gedeeltelijke vernietiging van de Kakhovka-dam op 6 juni is een amfibische aanval op het westelijke deel van de Russische verdedigingslinie niet meer mogelijk.

Uitwisselingen van artillerievuur zijn er overal langs de Russische verdedigingslinie, maar het speerpunt van het Oekraïense offensief komt uit de richting van de stad Zaporizja, waar de Oekraïners via een brug de Dnjepr over kunnen steken. Uit Oekraïens beeldmateriaal blijkt dat Oekraïne ten oosten van de stad Zaporizja heeft geprobeerd een tankaanval uit te voeren op de Russische verdedigingslinie. Russische antitankwapens en het door de regen drassige terrein brachten die tankaanval ten koste van grote Oekraïense verliezen tot staan. Pas na een door de Russen afgeslagen infanterie-aanval, kwam een gecombineerde aanval van tanks en infanterie op gang.

Inmiddels lijkt er brede acceptatie te zijn dat het Oekraïense tegenoffensief weinig kans maakt. Zelfs een krant als de Kiev Post is terughoudend met meldingen van terreinwinst door de Oekraïners en westerse media erkennen dat er sprake is van grote verliezen aan Oekraïense zijde.

De vraag is nu hoe het conflict verder zal gaan. Poetin heeft aangegeven open te staan voor vredesonderhandelingen, maar hij staat tevens onder druk vanuit Rusland om in het offensief te gaan nu het Oekraïense offensief is vastgelopen. De kans dat Rusland de nu bezette gebieden ooit weer opgeeft, is klein, vooral omdat de meerderheid van de mensen in die gebieden zich liever aansluit bij de Russische federatie dan bij Oekraïne.

Poetin zal zeker harde eisen stellen aan het beëindigen van de vijandelijkheden. In een speech deze week gaf hij aan een volledige neutralisering van Oekraïne te willen. “Deze oorlog is voorbij wanneer er geen Oekraïense strijdkrachten meer zijn op het slagveld en geen wapens meer van de Navo”, zei de Russische president.

Aan de andere kant is het westerse publiek niet voorbereid op een compromis, schrijft Alastair Crooke, een voormalige Britse diplomaat en vredesonderhandelaar. Dit maakt het moeilijk voor westerse leiders om tot een vredesakkoord te komen, als zij dat al zouden willen. Volgens Crooke, directeur van het Conflicts Forum in Beiroet, zijn de neo-conservatieven in de VS nog altijd uit op strategische dominantie van het “Euraziatische ‘heartland’”, waarin Oekraïne een centrale plek inneemt. Het grote publiek heeft echter geen flauw benul van deze langetermijn-strategie, omdat de oorlog in de media wordt gepresenteerd “zonder enige context”.

Het populaire ex-Congreslid Tulsi Gabbard heeft in de bekende show van media-persoonlijkheid Tucker Carlson gewaarschuwd dat “Joe Biden en de oorlogshitsers in het Congres de VS naar een nucleaire holocaust leiden”.